Η εξαφάνιση του Μαγιοράνα
«Αν οι πεθαμένοι είναι, όπως λέει ο Πιραντέλο, “οι συνταξιούχοι της μνήμης”, οι αγνοούμενοι είναι οι μισθωτοί της: αυτοί που της προσφέρουν μακρόχρονη υπηρεσία» σημειώνει ο Λεονάρντο Σάσα, στο εκπληκτικό βιβλίο του «Η εξαφάνιση του Μαγιοράνα» (εκδόσεις «Καστανιώτη»).

«Γεννήθηκα στην Κατάνια στις 5 Αυγούστου του 1906.
Ακολούθησα τον κλασικό κύκλο σπουδών παίρνοντας το απολυτήριο του Λυκείου το έτος 1923.
Στη συνέχεια παρακολούθησα κανονικά τις σπουδές μηχανικού στη Ρώμη και έφθασα μέχρι το κατώφλι του τελευταίου έτους.
Το 1928, έχοντας αποφασίσει να ασχοληθώ με την επιστήμη, ζήτησα και κατάφερα να πετύχω την εισαγωγή μου στη Σχολή Φυσικής και το 1929 πήρα το πτυχίο στη Θεωρητική Φυσική, υπό τη διεύθυνση της ΑΕ Ενρίκο Φέρμι.
Το θέμα της διατριβής μου ήταν:“Η κβαντική θεωρία των ραδιενεργών πυρήνων” και βαθμολογήθηκα με Άριστα μετ’ επαίνων. Αυτές τις σημειώσεις σχετικά με την επιστημονική του σταδιοδρομία μας λέει ο Σάσα, ότι τις έγραψε το Μάη του 1932.
Μετά από έξι χρόνια, σε ένα ταξίδι με φέρι μποτ, από τη Νάπολη στο Παλέρμο, ο Μαγιοράνα ,αφού έχει αφήσει δύο γράμματα, εξαφανίζεται με αινιγματικό τρόπο.
Έγινε αυτόχειρας ή αναχωρητής:
Κανείς δεν έμαθε, όπως κανείς δεν ξέρει τους λόγους της οικειοθελούς αποχώρησής του από τα εγκόσμια.
Εικάζεται ότι τρόμαξε με αυτά που είδε, με αυτά που ανακάλυψε, με αυτά που φοβόταν ότι θα συμβούν.
Ήταν ένας επιστήμονας, ένας προφήτης.
Ο καθηγητής Φέρμι σε μια συζήτηση που είχε το 1938, μετά την εξαφάνιση του Μαγιοράνα, είπε: «Βλέπετε, στον κόσμο υπάρχουν διάφορες κατηγορίες επιστημόνων.
Από τη μια άνθρωποι δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας που κάνουν, ό,τι καλύτερο μπορούν, αλλά δεν πάνε μακριά.
Πρόσωπα πρώτης κατηγορίας που φθάνουν σε πολύ σημαντικές ανακαλύψεις, θεμελιώδεις για την εξέλιξη της επιστήμης.
Και από την άλλη υπάρχουν και οι διάνοιες, όπως ο Γαλιλαίος και ο Νεύτων. Ε, λοιπόν, ο Ετόρε Μαγιοράνα ήταν ένας από αυτούς.
Ο Μαγιοράνα είχε αυτό που κανένας άλλος στον κόσμο δεν έχει.
Κρίμα που του έλειπε αυτό, που, αντίθετα, είναι εύκολο να βρει κανείς σε άλλους ανθρώπους: η απλή, κοινή λογική».
Ενα βιβλίο γραμμένο εν είδει αστυνομικού μυθιστορήματος, χωρίς την προχειρότητα και καμιά φορά τη χυδαιότητα που έχουν μερικά βιβλία, ένα βιβλίο με αστυνομική πλοκή, αλλά και με φιλοσοφικούς στοχασμούς πάνω στη χρήση της ατομικής βόμβας, της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και της ευθύνης του επιστήμονα.
Ενα βιβλίο δυνατό, αποκαλυπτικό, ένα απροσδόκητο βιβλίο του κλασικού Ιταλού συγγραφέα.
Με λίγα λόγια, το προτείνουμε την «Εξαφάνιση του Μαγιοράνα» του Λεονάρντο Σάσα ως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας αυτές τις μέρες που έρχονται.
Το παιχνίδι των ταυτοτήτων
Δεκάδες βιβλία, ταινίες και θεατρικά έργα είναι αφιερωμένα στον άνθρωπο που ο Ενρίκο Φέρμι, ο «πατέρας» του πρώτου ατομικού αντιδραστήρα, είχε χαρακτηρίσει ισάξιο του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Αλλά η καινούργια θεωρία για τη μυστηριώδη εξαφάνισή του είναι η πιο γοητευτική απ’ όλες.
Τη νύχτα της 27ης προς 28η Μαρτίου 1938, ο 32χρονος φυσικός Ετόρε Μαγιοράνα επιβιβάστηκε στο Παλέρμο σ’ ένα πλοίο που επρόκειτο να τον μεταφέρει την άλλη μέρα το πρωί στη Νάπολη.
Όμως κανείς δεν τον είδε να αποβιβάζεται.
Ούτε βρέθηκε ποτέ το πτώμα του.
Ο μοναχικός Μαγιοράνα, που στη σύντομη ζωή του είχε εντυπωσιάσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα με τις θεωρίες του για τον πυρήνα του ατόμου και το νετρίνο, απλώς εξαφανίστηκε. Αυτοκτόνησε; Δολοφονήθηκε;
Έπεσε θύμα απαγωγής;
Πολλά είναι τα σενάρια που έχουν κυκλοφορήσει.
Στο βιβλίο του «Η εξαφάνιση του Μαγιοράνα» (1975), ο Λεονάρντο Σάσα διατυπώνει την υπόθεση ότι ο Σικελός ερευνητής διείδε τις συνέπειες των ερευνών του για το άτομο και κατέφυγε σ’ ένα μοναστήρι. Σε ένα άλλο βιβλίο, με τίτλο «Κρατική υπόθεση η εξαφάνιση του Μαγιοράνα;» (1999), ο ιστορικός των επιστημών Ουμπέρτο Μπαρτότσι υποστηρίζει ότι ο φυσικός (που είχε «φλερτάρει» με τους Ναζί στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Λειψία) είτε απήχθη από πράκτορες του Γ’ Ράιχ είτε δολοφονήθηκε από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.
Στην Αργεντινή ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε τα ίχνη του ο Καταλανός πανεπιστημιακός Ζόρντι Μπονέλς («Η δεύτερη εξαφάνιση του Μαγιοράνα», 2004).
Ο χαμένος φυσικός έγινε ήρωας θεατρικών έργων, όπως «Οι Φυσικοί» του Φρίντριχ Ντύρενματ και «Μια ημέρα του Μαρτίου» του Μπρούνο Ρούσσο, ενώ έχει «παίξει» και σε πολλά κόμικς.
Εκατό ακριβώς χρόνια μετά τη γέννησή του, ένας Ουκρανός φυσικός έρχεται τώρα να υποστηρίξει μια νέα, εκ πρώτης όψεως εξωφρενική θεωρία.
Ο Μαγιοράνα εφάρμοσε απλώς στον εαυτό του τις αρχές της ειδικότητάς του, γράφει στη ρωσική επιθεώρηση Priroda ο Όλεγκ Ζασλάφσκι, ειδικός για τη φυσική της βαρύτητας στο Πανεπιστήμιο Καραζίν-Χαρκίβ.
Σύμφωνα με τους νόμους της κβαντικής φυσικής, ο κόσμος (των σωματιδίων) διέπεται από τους κανόνες των πιθανοτήτων και όχι από βεβαιότητες.
Ο Μαγιοράνα, που διάβαζε με μανία Πιραντέλλο και είχε γοητευτεί από το παιχνίδι των ταυτοτήτων, πέρασε έτσι κατά κάποιον τρόπο σε μια υπέρθεση καταστάσεων (ζωντανός, νεκρός, εξαφανισμένος κ.λπ.). Έπαιξε τον ρόλο της γάτας στο περίφημο πείραμα του Σρέντινγκερ.
Μια γάτα κλείνεται σε ένα κουτί μαζί με ένα σωματίδιο που μπορεί να υπάρχει ταυτοχρόνως σε δύο διαφορετικές καταστάσεις.
Με τη βοήθεια ενός πολύπλοκου μηχανισμού, η τύχη της γάτας είναι συνδεδεμένη μ’ εκείνη του σωματιδίου. Έτσι, όσο δεν ανοίγουμε το κουτί μπορεί να είναι είτε ζωντανή είτε νεκρή.
«Ίσως να υπάρχουν κόσμοι στους οποίους ο Μαγιοράνα αυτοκτόνησε», λέει ο Ζασλάφσκι στη Λιμπερασιόν. «Ίσως όμως να υπάρχουν κι άλλοι κόσμοι στους οποίους κατάφερε να επιβιώσει».

galatsinews.gr 30-12-2018

• Tags: galatsinews, Ετόρε Μαγιοράνα, Λεονάρντο Σάσα, Πιραντέλλο, φυσική